یارانه‌ی نقدی یا کالابرگ؛ کدام بهتر است؟

پایگاه رهنما:

طرح اصلاح ارز 4200 تومانی یا به تعبیر دیگر، طرح مردمی‌سازی یارانه‌ها چندی است در حال اجراست. دولت با این طرح، تخصیص ارز 4200 تومانی به واردات نهاده‌های دامی، روغن و لبنیات را قطع کرد و به جای آن، به سه دهک پایین درآمدی، ماهیانه نفری 400 هزار تومان و به دهک‌های چهارم تا نهم نیز ماهیانه نفری 300 هزار تومان داد. تخصیص ارز 4200 تومانی برای نان سنتی و دارو البته همچنان ادامه دارد. همچنین قرار شد یارانه‌ی نقدی پس از دو ماه –در صورت آماده‌شدن زیرساخت‌ها- تبدیل به کالابرگ الکترونیک شود. در این گزارش ضمن بررسی ماجرای کالابرگ، آخرین اخبار مربوط به طرح اصلاحات یارانه‌ای دولت بررسی شده است.

• فاز دوم: کالابرگ

چندی پیش حجت براتعلی -مدیرکل توزیع و فروش شرکت بازرگانی دولتی ایران- در مورد فاز دوم طرح (خرید الکترونیک به صورت کالا برگ)گفت: «در فاز دوم افراد تنها می‌توانند کالاهای اساسی (نان، مرغ، تخم مرغ، لبنیات و روغن) را خریداری کنند که یارانه آنها اصلاح شده است». وی همچنین افزود: «بر این اساس افراد هنگام خرید، مبلغ کالا را به قیمت قبل (یارانه‌ای) خریداری می‌کنند و مابقی آن را دولت به حساب فروشنده پرداخت می‌کند یا اینکه مبالغ به کارت‌های بانکی افراد واریز می‌شود اما از آن تنها می‌توان کالاهای یاد شده را خریداری کرد». براتعلی همچنین تاکید کرد: «از ماه آینده کالا برگ الکترونیک در کل کشور اجرایی می‌شود.» این در حالی است که پیگیری‌های غیررسمی تبیین نشان می‌دهد هنوز زیرساخت‌های لازم برای کالابرگ الکترونیک فراهم نشده است. همچنین وزارت اقتصاد که مسئول اجرای طرح کالابرگ الکترونیک است نیز هنوز به‌صورت رسمی اعلام نکرده است که این فاز، از چه زمانی اجرایی خواهد شد. پیشتر وزیر اقتصاد اعلام کرده بود در صورت آماده نشدن زیرساخت‌ها، پرداخت یارانه‌ی نقدی ادامه خواهد یافت.

• 90% مردم؛ مستحق یارانه

وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز هفته‌ی گذشته اعلام کرد کرد که ۹۰ درصد مردم مستحق دریافت یارانه هستند. البته هنوز روشن نیست که آیا به همه‌ی این 90% نیز کالابرگ تعلق می‌گیرد یا خیر. بر اساس طرحی کـه پیشتر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی بـه معاون اول رئیس جمهوری ارائه داد، قرار بود کالابرگ جهت تامین کالای اساسی در اختیار عموم قرار گیرد. همچنین حجت‌ا… عبدالملکی از سیاست‌های این وزارتخانه درباره کالا کارت اعلام کرد: به‌زودی این کارت جهت تامین کالای اساسی بـه تمام مردم اعطا می‌شود. گرچه وزارت رفاه چندین بار دیگر اعلام کرد که آمادگی دارد تا کالا کارت را برای کل کشور اجرا کند، اما مسئولان این وزارتخانه چند بار گفته‌اند که قرار است دهک‌های پایین‌تر جامعه این کوپن‌های الکترونیکی را دریافت کنند. برخی معتقدند دهک‌ها پایین منظور همان افراد تحت پوشش کمیته امداد و بهزیستی و در واقع سه دهک اول هستند که ۱۰ میلیون نفر تخمین زده می‌شوند.

• کالابرگ؛ فقر و نابرابری

این احتمال زمانی پررنگ‌تر می‌شود که بدانیم عبدالرضا مصری، -عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس- نیز گفته است: ۷٫۵ دهک جامعه مشمول دریافت کالابرگ الکترونیک می‌شوند. یعنی حدود ۶۰ میلیون نفر از افراد جامعه. بانک اطلاعاتی و مرجع شناسایی آن‌ها سازمان هدفمندسازی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی خواهد بود. محاسبات دکتر جواد صالحی اصفهانی –استادتمام اقتصاد دانشگاه ویرجینیاتک- نشان می‌دهد اگر دولت در این طرح، پرداخت یارانه‌های نقدی را ادامه دهد  توزیع درآمدها بهبود می‌یابد و ضریب جینی که نشان‌دهنده اختلاف طبقاتی است، ۵ واحد کاهش خواهد یافت و از ۳۷.۷ صدم به ۳۲.۷ صدم درصد افت پیدا می‌کند و نرخ فقر به‌شدت کاهشی خواهد بود و از ۱۳.۶ درصد به ۶.۱ درصد کاهش می‌یابد. (کمتر از نصف می‌شود). او البته تذکر داده است که اگر یارانه‌ی نقدی به کالابرگ تبدیل شود و به تعداد زیادی از مردم نیز کالابرگ تعلق نگیرد، اصلاحات یارانه‌ای اثر خوبی روی بهبود فقر و نابرابری نخواهد داشت.

• شایعات در مورد گرانی

در این میان البته شایعات زیادی در مورد گرانی‌ها مطرح می‌شود و خود بر نوعی تورم –که به آن تورم انتظاری می‌گویند- دامن می‌زند. یکی از این شایعات، افزایش قیمت بنزین –به همین زودی- است. این در حالی است که علی اکبر نژادعلی -مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران- تصریح کرده است: هیچ تصمیمی در خصوص افزایش نرخ بنزین گرفته نشده و تمامی اخباری که در فضای مجازی و رسانه‌ای کشور در این خصوص منتشر شده، فاقد صحت بوده و تکذیب می شود. همچنین مدیرکل هماهنگی توزیع و فروش شرکت بازرگانی دولتی ایران نیز اعلام کرد: با وجود اینکه قیمت های جهانی برنج افزایش یافته است دولت به منظور تنظیم بازار برنامه ای برای افزایش قیمت مصوب برنج خارجی ندارد. وزیر صنعت در پاسخ به این پرسش که « آیا در شرایط فعلی تصمیمی برای افزایش قیمت خودرو دارید؟»، گفت: تصمیمی برای افزایش قیمت خودروها و گران شدن آنها نداریم و وزیر ارتباطات نیز با تکذیب افزایش ۲ تا ۳ برابری تعرفه‌های پست گفت: خدمات پایه پستی، شامل ارسال عادی و سفارشی مرسولات، ۲۰درصد افزایش می‌یابد.

• بازنگری جاماندگان

حجت‌الله عبدالملکی –وزیر کار- در حاشیه معارفه سرپرست حراست وزارت کار گفت: به زودی برای جاماندگان از یارانه که درخواست بازنگری داده و البته جزو دهک دهم شناخته نشده باشند پیامک ارسال می‌شود. وی اضافه کرد: شهروندان می‌توانند شناسنامه اقتصادی خانوار خود را ببینند و اگر درخواست بازنگری دارند، در سامانه سازمان هدفمندی یارانه‌ها اعلام و در آن به نشانی may.gov.ir نام‌نویسی کنند. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی این را هم گفت: کسانی که فرزند بزرگ دارند می‌توانند یارانه آن‌ها را از خانوار خود جدا کنند. پیگیری‌های غیررسمی خبرنگار تبیین از وزارت کار نشان می‌دهد که این وزارتخانه به عمده‌ی افرادی که اعتراض ثبت کند، یارانه تخصیص می‌دهد.

• جمع‌بندی

به دلیل احتمال کاهش درآمدهای نفتی در سال جاری و همچنین افزایش قیمت کالاهای اساسی به دلیل بحران اوکراین، دولت چاره‌ای جز اصلاحات یارانه‌ای نداشت. این ادعا که دولت باید از جای دیگری اصلاحات را شروع می‌کرد نیز فاقد اعتبار علمی و به عبارتی آدرس غلط است. استمرار این طرح ممکن بود باعث شود حتی بیش از 60 درصد درآمدهای نفتی کشور، خرج ارز 4200 تومانی شود. بنابراین اصلاحات بهترین اقدام در شرایط کنونی بود. با این حال، نوع اجرای این اصلاحات بسیار مهم است و ممکن است به بهبود وضع طبقات پایین درآمدی منجر شود یا به این اقشار آسیب وارد کند. به‌رغم گمانه‌زنی‌های متفاوت، شنیده‌های غیررسمی حاکی از آن است که به تمام افرادی که مشمول دریافت یارانه نقدی شوند، کالابرگ هم تعلق می‌گیرد. همچنین برخی گمانه‌ها حاکی از آن است که به دلیل آماده‌نبودن زیرساخت‌ها پرداخت نقدی یارانه‌ها ادامه یابد. بهترین راه این است که اگر زیرساخت‌ها با دقت بالا آماده نیستند، همین پرداخت نقدی استمرار داشته باشد.